Ödemeler Dünyasına Genel Bakış
--
Birey ve işletmeler için ödeme mekanizmaları çok hızlı şekilde gelişiyor. Çözümler birbirleri arasında çeşitlilik gösteriyor. Öncelikle belki de ödeme sistemlerinin temellerinden paranın akışından bahsetmekte fayda olur.
Ödeme ağı, standart bir mesajlaşma ağından ve şemasından oluşan bir kural dizisidir. Temelde paranın trasnferini sağlayan araçlardır.
Yurtiçi ve bölgesel olarak hesaptan hesaba ödeme şemaları, ABD’de ACH gibi toplu hesaptan hesaba düşük ücretler ile ödeme yapılmasını sağlar. Son dönemlerde bu ödemelere gerçek zamanlı ödemeler eklenmiştir. Ülkemizde de FAST olarak bilinen ödeme altyapısı bunun örneklerindendir.
Bölgesel ödeme planları yanında, kredi ve banka kartlı ödemeleri, uluslararası sınır ötesi ödemelerde bulumaktadır.
Şemaların bir karışımı olarak yeni hizmet ve iş modelleri de oluşabilmektedir. Müşterinize sunduğunuz değere odaklanırssanız, onlara yeni teknoloji ile bir şey getirerebilirsiniz. Dijital dünyada daha fazla akıllı telefon kullanılması ve herkesin bir elektronik postasının olması, müşterilere tokenize edilmiş bir kimlik yoluyla ödemelerinin telefon numarası veya e-posta ile almasını sağlayabilirsiniz.
Ödeme yapmayı kimse sevmez, müşterilerin istedikleri ürünleri ve hizmetleri almak ve hayatlarını kolaylaştırmaktır. Bu nedenle ödeme sistemleri müşteri deneyimini arttırarak, ödemeyi görünmez hale dönüştürerek, gelir modeli oluşturabilir. Ödemeleri kolay ve rahat şekilde başlatmak birincil amaç olmalıdır. Özellikle sadece ödeme sistemi olarak, ürünlerin müşterilere reklam yapılmasını anlamakta güçlük geçmişimdir.
Online ticaret çok hızlı yayılıyor ve e-ticaret senaryolarının uygulanmasının kolaylaştırılması, ödeme kolaylaştırıcı iş modellerinin ölçeklenmesini sağlayabilecektir. İyi dökümante edilmiş, satış kanallarına, uygulamalarına API verilerek, süreçlerde uygulama kolaylığı sağlayan, ödeme kolaylaştırıcılar, e-para şirketleri oluşmaktadır.
Bankacılıkta benzer şekilde evrilmekte, servis ve ekosistem bankacılığı gelişecektir.
Dijital çağda, Sanayi devrimlerindeki sermayenin herşeyi para ile alabilmesi fikri bitmiş, bu kendi içerisinde egosistemler oluşmasına sağlamıştır, ancak bilgi devrimi ile birlikte, fikri sermaye arttığı için yerine ekosistem yaklaşımını koymak zorundayız. Artık oradaki beyinleri para ile alamıyorsunuz. Şirket satın almaların anlamı kalmıyor.
Ödeme sistemleri gelişmekte olan bir alan olduğu için ölçekleme ve ölçek üzerinden iş modeli kurmak değerlidir. Daha önce ödeme sistemleri kullanmamış satıcılara yönelik hizmetler, küçük esnaflar için kart kabul hızlı ölçeklemeyi sağlayabilecek potansiyeldedir. Bu esnaflar, normalde geleneksel banka süreçlerini tamamlamakta güçlük çekerler.
Bu esnafların eş zamanlı olarak satış noktası, ürün, stok yönetimine de erişememektedir. Esnafların işlem geçmişleri onların kredibilitelerini arttırır. Kredi skorlarına bu işlem geçmişinin eklenmesi, onlara kredi verilme potansiyelini arttırır. Bankalar için pos ağı, esnafın geçmişini görebilmek ve kredilendirmek için çok kıymetli bir müşteri kazanım kanalıdır. Bu kanal üzerinden, esnafı bankacılığın bir çok yeni hizmeti ile tanıştırma şansı bulunmaktadır. Ödeme sistemleri bu anlamda bankaların kanca ürünüdür.
Ödemeye katılan iki tarafın bakiyeye sahip olup transferi kadar, ödemelerin birçoğu da kredi hareketidir. Batı bakış açısında, ödemelerini ancak parası olduğu zaman yapma zihniyeti, daha doğu bakış açısında, paranın olmadan da ödenebilirliği, bu ödeme yöntemlerinin kredi ile bitirilmesini sağlamaktadır. Bu nedenle, Türkiye’deki POS ve kredi kartı sayısı, Avrupa ülkelerindeki nüfus kıyaslamasına göre, çok daha fazladır. Ödeme altyapıları ve mekanizmaları arasında da farklılıklar bulunur.
Ödeme, tüketici ve esnaf arasında başlatın. Ödemenin yapılabilmesi için takasa gitmesi gerekir. Gelen giden mesajlar ile katılımcı finans kuruluşların ödeme ağı aracılığıyla değiş tokuş yapılır. Anlık veya gün sonu mutabakatlaşma sağlanabilir. Bu süreçte mesaj içerikleri doğrulanır. Hesap detayları kontrol edilir, kurallar, hesap kayıtları arasında tutatlığa bakılır. Verilen e-posta ve cep telefonu gibi bir belirteç varsa, onu çözümleme yapar. Kredi kartı numalararı ve güvenli işlem merkezleri olup olmadıkları kontrol edilir.
Mutabakatlaşma, hesaplaşma, katılımcılar arasındaki hesaplarındeki değerin değiştirilmesi faaliyetidir. Para gönderen ve alan kontrol edilerek, anlık her işlem sırasında gönderen alıcı hesapları borçlandırılır ve alacaklandırılır. Bu işlem ertelemeli şekilde de yapılabilir. Toplu bir mutabakat ile bankalar birbirleri arasında işlemleri de tamamlayabilir.
Burada ISO 20022 ödeme mesajlaşma standardı kullanılabilir. Mesajdaki NACE kodu ve ödeme detaylarını içerir. ISO 20022 daha fazla bilginin gönderilmesine olanak tanır. Ödeme yapılan şeye ilişkin detaylarda bu mesajlaşmaya eklenebilir. Fatura ödemeleri, kısmi ödemeler, taksit miktarı gibi.
ISO 20022 eski ve yeni mesaj türlerini destekler. SWIFT, MT103 ve ISO 20022'yi desteklemektedir. ABD’de ACH yurtiçin ödemelerde kullanırken, NACHA benzer bir sistem kuruyor.
Bazı ödeme bölgeleri de oluşturulmuştur. Örneğin Avrupa’da SEPA — Anında Kredi Transferi “SCT Inst” kullanılmaktadır. Nordik ülkelerinde P27 Nordic ödeme planı kullanılacaktır.
Bu programlar, özel bir sağlayıcı bir banka grubu taradından işletilebilir. Bankalar birbirleri ile anlaşarak, süreci yönetebilirler. Merkez bankaları da süreci organize edebilir.
Ödeme başlatıcısı, ödeme talebini kabul eden, müşteriyi uyarır, talebi başlatma mekanizması inşa eder. Bu API, mobil uygulama, QR üzerinden olabilir. Fonun olup olmadığını kontrol eder. Bu süreç içerisinde dolandırıcılık, kara para aklama, terörün finansmanın gerçekleşmediğini kontrol etmeye çalışır. Sınır ötesi ödemelerde bu durum kritiktir. Hedef hesap doğrulanır. Hesap doğrulaması için ayrıca ücretlendirme yapılabilir.
Ödeme sistemlerinde güvenlik birincil önceliktir ve işin özüdür. Bu nedenle güvenli bir bağlantı oluşturmak için HSM kullanılır. Bu güvenli ağa ödeme mesajı gönderilir ve müşteri banka hesabı borçlandırılır.
Katılımcı bankalar genellikle merkez bankası veya diğer bankalarda takas hesapları bulundurur. Ödeme planı mesaj biçimi ve içeriği doğrulanır. Alıcı bankaya gönderilir ve müşteri hesabına alacak kaydedilir. Hesaplaşma gerçek zamanlı veya toplu olarak yapılabilir.
Gün içerisinde yapılan tüm işlemlerin net pozisyonu, ilgili bankanın hesabına transfer edilir. Merkez bankası belli bir saatte veya belirlenen bir limitte bankalar arasında transfer yapabilir.
Kredi ve banka kart şemalarında bir banka, kredi kartı birliği (Mastercard, Visa) ile amir banka olarak kayıt olur. Birliktelik ve üyelik kurallarını kabul eder. Banka müşterilerine kart numaraso olan fiziksel veya sanal kartlar verir. Kişisel hesap numarası (PAN), son kullanma, doğrulama CVV kodu içerir. Banka diğer kuruluşlara hizmet sağlayacak şekilde de hareket edebilir.
Kart için verilen ilk kart networkünü tanımlar. 3 Amex 4 Visa, 5 Mastercard’i temsil eder. Son hane geçerli kartı kontrol etmek için kullanılan kontrol hanesidir. Kart bilgilerini işleyen taraf PCI — DSS kurallarına göre kartı işler.
Üye işyerleri farklı markalardan POS cihazları alarak kullanabilirler. E-ticaret işlemlerinde de bu API’ler, kod parçacıkları veya geliştirme kiti ile gerçekleşir.
Müşteriler karı takarak, dokunarak veya mobil cihaz ile kullanabilirler. Kart ve cihaz sunulduğunda, kriptografi sürecin önemli bir parçasıdır. İlk belirteç, birincil hesap numarası (PAN)’ın yerini alan sayıdır. PAN tersine mühendislik yapılabileceği için olamaz. Buradaki kurallar EMVCo tarafından konulur. EMVCo, belirteci rastgele oluşturulmuş PAN ve dinamik oluşturulmuş CVV kodu ile sağlar. Kart ayrıntıları e-ticaret sitesine yazılarak veya ilişkilendirilerek, tüccar hesapla, kart sahibi ilişkilendirilir. Satıcılar kartları şifreli biçimde ve PCI — DSS uyumlu sistemte saklamalıdır.
Bu ödeme işlemlerini satıcılar yapabilir veya bunları kolaylaştırıcı ödeme kolaylaştırıcı firmalar üzerinden hizmet alabilirler. E-ticarette Amazon, Trendyol gibi büyük yapıların çözdüğü problemler, ödeme sistemlerini de içermektedir. Özellikle tokenizasyon teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte bu işlemler biraz daha kolay hale gelmektedir.
E-ticaret siteleri bunları 3D secure güvenlikleri ile sağlamaya çalışmaktadır. EMVCo, 3DSecure ile kart kabul ve kart ilişkilendirme işlemlerini kurallara bağlamıştır.
Kart saklama özelliği ile bu işlemler müşteri deneyimini daha iyi hale dönüştürmektedir. Online doğrulama standartları oluştuğunda, kartın olduğu noktada bile kart yokmuş gibi davranan tüccarların sistemler kurduğunu görmek ile birlikte, burada oluşan fraudlar nedeniyle, bu alana kısıtlama getirilmiştir.
Kart numaralarının ilk 6–8 hasnesi ile tanımlanan kartı veren kuruluşa ödeme işlemi yönlendirilir. Kart çıkartan kuruluş sahtekarlık kontrolllerini yapar. Kartı çıkartan kuruluş kontrollerini yaptıkdan sonra, buradaki sonuçlara göre onaylar veya rededer. Ödeme talebi isteyen banka farklı bir ağda ise, ağlar arasında yönlendirme yapılır.
Para genellikle işlem sırasında hareket etmez. Clearance ve settlement aşamalarında, paranın hareketini görürüz.
Alıcı, işlemleri kart ağlarına gönderir. Kart kimlik doğrulaması yapılmış işlemler kimlik doğrulama mesajı, takas ve kapatma işlemlerini içerir. Diğer işlemler toplu takaslaşma ve hesaplaşma verileridir.
Her gün önceden belirlenen hesaplaşma saatinde, kart ağı gerekli hesaplamaları yapar. Kart çıkartanlar ile kartı kabul edenler arasında mutabakatlaşma olur. Kredi Kartı çıkaranlar, alıcıları kredileri görürken, borçları görürler. Ters ibraz, geri ödemeler süreçleri ayrıca yönetilir.
Net pozisyona bağlı olarak, kartı çıkartan banka hesapları borçlanır ve alıcı hesapları da alacaklandırılır.
Komisyon ücretleri, işyeri kategorisine, kullanılan kart türüne, yaşanan dolandırıcılık oranlarına, ödenmeyen borç oranlarına göre değişir.
Kredideki kart ağı hesabı, kart ağı tarafından bir hesaptan katılımcı banka hesabına borçlandırılanlara katılım bankası tarafından ödeme yapılır.
Bankalar arasında farklı ilişki yoksa, kart ağında settlementı desteklemek için para birimi dönüşümü yapılır. Dinamik para dönüştürme, enflasyon, kur farkları fazla olduğu yerlerde bankalara ek para kazancı anlamına gelir. Banka ödeme aldığı gibi, aynı zamanda döviz bozdurma işlemi de yapmaktadır.
Bu süreçler Mastercard, Visa ağlarının genel işleyişini temsil eder. Ters ibrazlar çoğu zamanda zahmetlidir.
Uluslararası ödemeler, genellikle çok maliyetlidir. Geleneksel sınır ötesi ödemelerin işleyişi, bankalar, üye bankaların sahip olduğu SWIFT’e üyedir. SWIFT, bankalar arasındaki mesajlaşmayı ve para transferlerini kolaylaştırır. Zaman içerisinde olgunlaşmış, standartlaşmış mesajlar, birçok katma değerli hizmeti de getirmiştir. Ödeme sistemlerinde, yeni iş yaratmayı işin derinlerinde aramanız gerekir. Mesajlaşma sisteminin içerisinden, operasyonlarınızın alt detaylarında yeni iş fırsatlarını yakalamanız daha kolaydır. Ödeme sistemlerini popüler bir kavram, gözle görülebilir, elle tutulabilir bir kavram, ürün olarak adreslendiğinde, bunu bir emtia olarak bakıldığında, o zaman, çok miktarda uygulama alanı ile uğraşırsınız ancak yenilikçilik süreçlerin içerisindeki zorlukların kolaylaştırılması olduğu için, odak olarak işinize bakmanız gerekir.
Bir müşteri, bankasından ödeme talebini hedef hesap numarasını, banka SWIFT kodu, hedef banka adı ve adresi, para birimi, gönderen, alıcı bilgilerini belirterek yapar.
Müşterinin bankası talebi doğrular. Bunun yanında kara para ve terörle mücadele kontrollerini yapar.
Müşterinin bankasının diğer bankalarla doğrudan ve muhabir banka ilişkileri bulunmaktadır. Muhabir banka ilişkisinde, sözleşmeye göre bankanın bir hesabı vardır. Muhabir banka nezdinde ve muhabir adına kendi defterlerinde hesap tutar. Bunlar nostro/vostra (onların ve bizim hesaplarımız veya ayna hesaplar olarak adlandırılır.
Müşteri bankasının alıcı müşterinin bankası ile doğrudan bir ilişkisi varsa, müşteri bankası müşteri hesabını borçlandırır ve alıcı bankasının numarasını alacaklandırır.
Müşteri bankası SWIFT’te MT103 veya ISO20022 paket mesajı yayınlar. Alıcı bankaya yönelik transferi tanımlar.
Alıcı banka kara para ve terörle mücadele kontrollerini gerçekleştirir. Kaynak bankanın nostro/vostro hesabını borçlandırır ve alıcının hesabını alacaklandırır.
SWIFT takibinin yapılması için API bazlı bankacılık altyapıları kurulabilir. Likidite için anlık olarak hesaplar incelenebilir.
Nostro/Vostro hesapları, aynı zamanda yönetilen bankadan banka havale yolu ile de finanse edilir.
Geleneksel SWIFT mesajları yüksek maliyetli olarak bilinir. Maliyet, transfer ve marjlardan oluşur.
Geleneksel banka transferlerini derin olarak anlayan, yeni gelişen teknolojiler ile bunların daha kolay ve ucuz yöntemlerini bulmaya çalışan Fintekler oluşmaktadır. Bu yapıları incelersek,
Paypal, yukarıdaki anlatılan problemleri çözmek için öncelikle online satıcı ödemesi kullanan müşterilere odaklandı. Satıcılar için Paypal hesabı açtı ve ödeme başlatmasını bu hesap üzerinden yönlendirdi. Paypal hesabını çok kolay bir şekilde oluşturabilirsiniz. Paypal hesabı, hesaptan hesaba yoluyla alacaklandırılır. Satıcının Paypal hesabına ücretler düşülerek alacak kayedilir ve tüccarlar bunu nakte çevirebilir. Paypal bazı pazarlarda kredilendirme hizmeti de sunmaktadır. Tüketici kredisi Paypal tarafından değil, ortaklık yaptığı banka tarafından verilir. Paypal kendi platformunda çalışan satıcılar için de küçük bir finansman çözümü sunar. Venmo’da 2013 yılında Paypal tarafından satın alınmıştır. Venmo’da da kullanıcılar Venmo uygulamasını yüklerler, bakiyelerini hesaptan hesaba ödeme ile finanse ederler. Venmo kartlı ödemelerde yaklaşık %3 komisyon alır. Kullanıcılar arası para transferi ücrete tabi değildir. Para çekme işlemleri için para transferleri yaklaşık 1 gün sürer ve karta gönderim için de Mastercard Send veya Visa Direct kullanılarak banka kartlarına da aktarılabilir. Kullanıcılar, başkalarına para gönderimini kullanıcı adı, e-posta, cep numarası ve QR ile de tanımlayabilirler. Venmo bakiyeleri Paypal iş yerlerinde kullanılabilir. Dijital platformlarda uygulama içi satın alımlar yapılabilir. Paypal satıcı merkezli, Venmo ödemelerini kabul edenlerden ücret alarak para kazanır.
Zelle, Bankalar ve kredi birliklerini tek bir platformda toparlıyor. Zelle ağına gelen tüketiciler, katılımcı finans kurumunun çıkarttığı bir banka kartı ile sisteme kayıt olur. Cüzdana ihtiyaç duymaz. Zelle, Visa direct veya Mastercard Send yeteneklerini kullanarak çalışır. Zelle üyesi olmayan müşteriye para gönderildiğinde, ACH gerçek zamanlı ödeme yöntemi ile gönderilir. Zelle katılımcıları oldukça düşük işlem limitleri uygular. Bu şekilde riski ve dolandırıcılığı azaltır. Mastercard Send ve Visa Direct para transferlerini tipik bir banka kartı işlemine çevirerek süreci tamamlar.
Bir gönderici, işlemi oluşturan kişiyle işlemi gerçekleştiren kişi bir aracı banka kullanabilir. İşlemi gerçekleştiren, banka kartı bilgileri ile işlemi başlatır. Mastercard, işlemi gerçekleştiren üzerinden durum tespiti yapar, işlemi başlatır, borç ağlarını yönlendirir ve işlem kontrolleri ile temel dolandırıcılık kontrollerini yapar. Sponsor banka ağ ile anlaşma yapar ve kendisi ile işlemi gerçekleştiren arasında, hesaptan ödeme yapar. İşkem alıcısı, işlem verilerini Mastercard veya borç ağından alır ve kart hamilinin hesanına kaydeder. Alıcı kart halimi ödemeyi hesabına alır.
Genel prensipler içerisinde, Google Pay, bir cüzdan para çekmek veya P2P ödeme yapmak için Mastercard Send’i kullanır.
Uber ve Lyft, servis işçilerinin birleştirdiği platformda, başka ülkelerdeki işçilere para göndermek için bu altyapıyı kullanır.
Instacart pazaryerleri küçük tüccarlara ödemelerinde, Allstate sigorta ödemelerinde işlemlerini gerçekleştirebilir.
Wise, düşük maliyet ile sınır ötesi ödemeler yapmayı sağlar. Temel olarak yurtdışına para göndermek isteyen müşteri, Wise uygulamasına veya web sitesine kaydolur. Müşteri uluslararası tarnsferleri için yerel bir kaynak seçer. Hesaptan hesaba, banka kartı ödemesi ve kredi kartı ödemesi ile işlem yapılabilir. Müşteri, desteklenen bir ülkede ilgili para biriminde, hedef banka hesabı belirtir. Wise talimatları kendi ağından iletir. Her ülkede sahip olduğu yerel banka hesapları arasında ödemeleri dengeler.
Eğer hedef ülkede gerçek zamanlı bir ağ varsa, birkaç saat içerisinde işlem gerçekleşir. Bu hesaplar sonrasında toplu olarak transfer yapılarak dengeye getirilir. Bu şekilde ödemeleri daha ucuz şekilde uluslarası transfer edebilir.
Alipay ve Tencent, Çin’in en popüler ödeme hizmetidirir. 700 Milyondan fazla kullanıcısı bulunmaktadır. Çok hızlı ölçeklenmesinina rdında nakit dışı ödeme seçeneklerinin bulunmamasıdır. Unionpay pazarda çok güçlüydü. Akıllı telefonlar ve e-ticaretin yayılımı Alipay ve Wechat Pay’in itici güçleri oldu.
Alipay, ödemeler dışında bir ekosistem yapısı sunar. Alipay uygulamasını yükledikten sonra, yerel bir banka ile kayıt olunur.
Alipay hesabı, Alipay kullanıcılarından veya borçlananlardan P2P ödeme yoluyla para alabilir. Alipay ağına girdikten sonra parayı kişiden kişiye gönderebilirsiniz. Çin Halk Bankası ödemelerin yapılabilmesi için bir birlik kurmak zorunda kaldı. Tüccarlar ve bireyler QR kodları ile tanımlanır. Alipay ekosistemi ağ etkisini daha da yaygın hale dönüştürür. Ödemede ekosistem ağ etkisi için kritiktir. Ödeme dünyasına, egosistem ile bakıldığında, herşeyi kendinin yapma arzusu, sanayi devriminden farklı olarak ölçeklemeyi kısıtlar.
Ödeme kolaylaştırıcıları elektronik ticareti ve katma değerli servisleri vermeyi kolaylaştırır.
Square, küçük tüccarların tek bir sabit ücretle kart ödemelerini kabul etmesini kolaylaştırır. POS, uygulama, çevrimiçi ve uygulama içi ödemeleri, faturalama, rezervasyon ve diğer araçları kapsar ve ödeme işini 360 derece sarar. Tüccarların satışlarına göre borç verme, tüccarların işlerini kolaylaştırmak Square’in alanıdır. Ödeme işlemleri hacim yaratır ancak karı katma değerli servisler üzerinden alır.
Stripe, Square’in yapısına benzer şekilde olmasına rağmen, Stripe daha çok online işlemlere odaklanır. İşletmelerin fon göndermesine, almasına, saklamasına sağlayan hizmetleri bulunmaktadır. Bunun yanında kolaylıkla şirket açma ve işletmeyi Stripe Atlas üzerinden yapabilirsiniz.
Apple Pay’in ana fonksiyonu, güvenli bir cüzdan ve kart sunmayı sağlar. Apple pay cüzdanında kart saklayabilirsiniz. Kart veren banka ile Apple Pay ortaklık kurar. Tüketici, Apple Pay’e gönderilen kart ayrıntılarını tarar ve anlaşmalı banka üzerinde ödeme simgesi belirir. Servis sağlayıcı banka, kart ayrıntılarını güvenli şekilde saklar. CVV anahtarını da ekleyerek, ödeme işlemini başlatır. Kart bilgileri Secure Element’te saklanır. Secure Element’e biyometrik kimlik doğrulama kullanılarak erişilir. Apple cihazı bir kriptogram oluşturur. Bunun içerisinde, değer, sayaç ve CVV anahtarını kullanarak oluşturulan bir CVV kodu bulunur. Ödeme Token’inin POS cihazına gönderir ve bu cihaz daha sonra alıcıya iletir. Kart doğrulaması yapıldıktan sonra bir kart işlemi gibi çalışır. Apple bu işlem işim yaklaşık %0.15 komisyon alır. Kartı çıkartan bu komisyondan vazgeçer. Apple daha güvenli bir ortam sağlar. Müşterilerinde ödemelerini kolaylaştırır.
Hükümetler, nakiti ortadan kaldırmaya, herşeyi kayıtlı hale dönüştürmeye çalışıyorlar. Bu süreçte ödeme sistemlerin ve mali sistemlerin birlikte gelişmesini bekleyebiliriz. Hükümetler, anında ödemeleri desteklemektedir. Özellikle komisyon oranlarının düşük olduğu sektörlerde hesaptan hesaba anlık ödemeler, nakitsiz topluma geçiş için çok kritiktir.
