Dijital para ve ulusal vergi cüzdanları

Değişim zamanlarından geçiyoruz ve 2500 yıllık tarihçesi olan para belki 300 yılda değişime uğruyor ve bizde bu değişim dönemindeyiz. İlk sikke Lidya’lılar tarafında MÖ 650 yılında basılıyor. Bundan 2300 yıl sonra ilk İngiliz Poundu 1694 yılında basılıyor. 329 yıl sonrasında da paranın formatları dijital hale geliyor.

Paranın gücü, siyasi, ekonomik ve askeri güce göre tarihin değişik dönemlerinden farklılık gösteriyor.

Para gibi bir güç aracı, şimdilerde dijital para ile diğer paraları pul yapmaya ve daha mütevazi bir noktaya gitmeye hazırlanıyor desem de inanmayın.

Paranın neden basılıyor neden kralların, devletlerin kurucuların üstüne resmi yapıştırılıyor. Çünkü para aslında devletlerin bir borç senedi. Bunu elinde bulunduranlarında alım gücünü belirliyor. Devletler kendi güçlerine göre onları daha fazla basıyor, karşılıksız basıyor ise, emisyon hacmini arttırarak enflasyon yaratarak elinde tutanların alım gücünü düşürüyor, borçlandırıyor.

Emisyon hacmi dediğimizde, tedavülde bulunan bankotları kastediyoruz. Bugün Merkez bankaları para politikalarına göre emisyon hacimlerini belirliyorlar. Borç senetlerinin daha fazla gezmesini veya piyasadan toparlanarak sıkılaştırma yapabiliyorlar. Kağıt paraları her zaman çok hızlı toparlamak mümkün olmasa da, dijital paralarının emisyon hacimlerini değiştirmek çok daha kolay olacağını düşünüyoruz.

İngiltere kraliçesi soruyor neden para basıyoruz. Cevap vergi toplamak için oluyor. Parayı basan otoritelerin devletlerin borç senetlerini kullanırken, yapmış oldukları ticaret ve kazançlar için vergi öderler. Bu vergilerde onların ticaretini hukuki, emniyet ve güvenlik olarak korur. Bu nedenle hukuk devleti olmak, ticareti ve parayı da çeker. Korunan ve değerinin düşmediğini emin olduğunuz şey için bu değişimi yaparsınız.

Bu noktada itibari para kavramından da bahsetmekte fayda olur. İtibari para, hükümet kararına dayalı olarak çıkartılan, altın gümüş vs. karşılığı olmayan, altında imzası olan kurum ve düzenlediği kağıdın taklit edilemeyeceğine güven üzerine kurulmuş, mal ve hizmet alışverişi için kullanılan banka kağıdı veya kağıt para demektir.

İtibari paraların doğuş hikayesi de enteresandır. 17. yüzyılda İngiliz kuyumcular ellerindeki altın ve kıymetli madenleri kaybolma ve çalınmaya karşı teminat altına almak için darphaneye teslim ediyorlardı. 1640 yılında İngiltere Kralı I. Charles altın külçelere el koyunca devlete olan güven sarsılıyor. Bunun üzerinde Goldsmith ailesi kasa yaptırıp, altınları orada saklamışlardır. Buna Goldsmith kağıtı denmiştir. Yaygınlık kazanması ile banknot sistemini ortaya çıkmıştır. Yine devletler ve güç merkezli yapılar sayesinde, 1963 yılında Londra Mahkemesi Goldsmithlerin kağıt vermesini yasaklamıştır. Yani yine güç merkezli bir problem nedeniyle banknot ortaya çıkmış, güç merkezli olarak ilk formu ortadan kaldırımıştır. Ancak insanlar üzerinde de para güç merkezli bir psikoloji yaratmıştır.

Devletlerde bastıkları paralar karşılığında altın rezervleri bulundurmalarını gerekiyordu. ABD dolar ihraç ederek, altın rezervi bulundurmayı taahhüt etmişti. Nixon şoku olarak bilinen, İngiltere Kralı 1. Charles etkisi yaratan 1971'de ABD başkanı Richard Nixon’un Amerikan dolarının altın karşılığını kaldırması ile karşılıklık sistemi ortadan kalkmış ve sonrasında karışıklık sistemi dünyaya hakim olmuştur.

Bunun yanında devletlerin bu itibari parayı basmaları ile oluşan bir gelir vardır. Bu gelir senyoraj geliri olarak bilinir. Paranın üretim maliyeti ile üzerinde yazılı değer arasındaki farktır.

Ortaçağ’da Avrupa’da hüküm süren derebeyler senyörler bu hakkı elinde tutup, kendi çıkarları için kullandıkları için buna senyoraj denmiştir. Huzur hakkı gibi bir şeydir. Şimdilerde modern ekonomik sistemlerde, teknik olarak bu hak sadece merkez bankasındadır.

Paranın basım maliyeti çok düşük olduğundan ve her basılan banknot piyasadaki paranın göreceli değerini azaltarak gizli enflasyon yarattığından, devletin vatandaşın cebindeki paradan vergi alması anlamına gelmektedir.

Paranın Merkez Bankaları tarafından basılması ve senyoraj gelirleri eskiden derebeyleri etkiler iken, şimdi de ulus devletler ve merkez bankalarını etkiliyor. Bugün elektronik ticaretin uluslararası yapıldığı, uluslararası vergi düzenlemelerinin olduğu bir dünyada, bir bakış açısı, tek para tek dünya düzeni iken, milli güvenlik ve ulus devletlerin hala sürdürülebilir olması için paralarına sahip çıkmaları gerekiyor.

Paranın dijital para haline gelmesi ile yeni dünya düzeni, ticaret hukuku olmadığında, korsanların durumuna benziyor. Bugünün de dijital siber korsanları, geçmişin denizlerdeki korsanlarıydı. Bir görüşte, en büyük mafyanın devletler olduğu üzerinedir.

Dijital paraların devlet ve vergi sistemleri ile olan ilişkileri dikkate alındığında, dijital paraların, ulusal vergi sistemleri ile bağlantılı şekilde çalıştırılması, ulusal bir cüzdan üzerinden işlemlerin yapılabilmesi, vergi kayıplarını azaltırken ve ekonominin daha iyi takip edilebilmesine imkan sağlayacaktır. Yapay zeka ile de kaçakların engellediği bir dünyayı hayal etmek güç değil.

Bugün bu altyapıları oluşturmak için, yetenek darboğazından geçmek ile birlikte tehditlerin olduğu dönemde fırsatlarında yanında olduğunu unutmamak gerekir.